خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – کورش دیباج: نوروز، فصل سفر و گشت‌وگذار است و اصفهان یکی از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری ایران در این ایام محسوب می‌شود. در میان جاذبه‌های تاریخی این شهر، خانه‌های قدیمی و باارزش آن همچنان کمتر از میدان نقش جهان، سی‌وسه‌پل و کاخ چهل‌ستون مورد توجه قرار می‌گیرند. این در حالی است که خانه‌های تاریخی اصفهان، با معماری اصیل، تزئینات چشم‌نواز و روایت‌هایی که از دل تاریخ دارند، می‌توانند تجربه‌ای متفاوت و منحصربه‌فرد برای گردشگران نوروزی رقم بزنند.
در گفت‌وگویی که خبرنگار مهر با چند تن از کارشناسان میراث فرهنگی و گردشگری داشته است، تلاش کرده‌ایم تا برخی از زیباترین خانه‌های تاریخی اصفهان را برای بازدید در موج دوم سفرهای نوروزی معرفی کنیم.
خانه‌های تاریخی اصفهان، گنجینه‌هایی از هنر و معماری ایرانی
اصفهان با داشتن خانه‌های تاریخی متعدد، گنجینه‌ای ارزشمند از معماری سنتی ایران را در خود جای داده است. این خانه‌ها نه تنها نمونه‌ای از سبک‌های مختلف معماری ایرانی به شمار می‌روند، بلکه هر یک با ویژگی‌های خاص خود، راوی بخشی از هویت فرهنگی و اجتماعی این شهر هستند.
حسین عباسیان، کارشناس میراث فرهنگی در این باره می‌گوید: خانه‌های تاریخی اصفهان به‌دلیل معماری منحصربه‌فرد، نقاشی‌ها، گچ‌بری‌ها، آیینه‌کاری‌ها و هنرهای تزئینی، جذابیت ویژه‌ای برای گردشگران دارند. بسیاری از این خانه‌ها امروزه کاربری‌های متنوعی مانند موزه، رستوران یا اقامتگاه سنتی پیدا کرده‌اند که خود به جذب بیشتر مسافران کمک کرده است.
انگورستان ملک، گنجینه‌ای در نصف جهان
یکی از خانه‌های معروف و دیدنی اصفهان، عمارت انگورستان ملک است. در زمان سلطنت نادر شاه افشار باغ انگوری که متعلق به مردم اصفهان بود به عنوان مالیات از آنها گرفته شد و به تصرف دولت درآمد و در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به تصرف مسئول امور مالی حکومت اصفهان درآمد و بعدها فرزند این شخص به نام حاج محمد ابراهیم خان که لقب ملک التجار داشت بنای انگورستان را احداث کرد و به برگزاری مراسم سوگواری و تعزیه اختصاص داد.
معمار سازنده این بنا استاد حسین‌چی و تاریخ وقف نامه آن سال ۱۳۱۱ هجری قمری است. در طول زمان قسمت‌های مختلفی از این انگورستان تخریب شد و بخش‌هایی از آن در سال ۱۳۳۳ هجری شمسی در تعریض خیابان ملک از بین رفت. آنچه از این بنا باقی مانده است په حیاط وسیع است که در شمال واقع شد و په سفره خانه که مساحت تقریبی آن با حیاط یکی است.
مینا باقری، راهنمای گردشگری در مورد این خانه به خبرنگار مهر می‌گوید: بخشی که امروزه از این عمارت باقی است، حیاطی وسیع در شمال و سفره‌خانه‌ای به وسعت همان حیاط است که این سفره‌خانه تمامی جبهه حیاط را در برمی‌گیرد و فضای سفره‌خانه به وسیله یک ارسی هفت دهنه به حیاط پشتی و جنوبی وصل می‌شود. بعدها حیاط خانه هم مسقف شده و از ارسی‌های سفره‌خانه و بقیه فضاها چیزی باقی نماند تا فضای سه جبهه درهم ادغام شده و محیطی بزرگ و باشکوه برای تعزیه ترتیب داده شود. در سقف حیاط یک نورگیر بزرگ قرار دارد که هشت ضلعی است و با پنجره‌های سراسری زیبا روشنایی تعزیه را تأمین می‌کند.
او ادامه می‌دهد: تالار پنج دری زیبای بخش شمالی محل دفن ملک‌التجار و همسرش است و مجموعه قسمت‌های حیاط سرپوشیده، سفره‌خانه، حیاط مقبره و دیگر اتاق‌های حیاط دارای تزئینات فراوان آئینه‌کاری و گچبریهای زیبا و نمونه‌های زیبایی از تزئین ستون‌ها است. ستون‌هایی که در وسط حیاط و سفره‌خانه سنگینی طاق را تحمل می‌کند روکشی از چوب دارد، اما پایه ستون‌ها دارای تزئیناتی چشمگیر است.
این راهنمای گردشگری توضیح می‌دهد: در زیر فضای سفره‌خانه زیرزمینی با پنجره‌های شیشه‌ای زیبا قرار دارد و نورگیرهای مشبک نور آن را از حیاط تأمین می‌کنند. در گوشه جنوب شرقی بنا حمامی با سقف گنبدی زیبا و سکوهایی در اطراف قرار دارد که شبیه حمام‌های اولیه خانگی و از نمونه‌های خوب حمام قجری است. انگورستان ملک از بناهای باشکوه قاجار است که در سال‌های اخیر در اختیار سازمان اوقاف قرار گرفته است و مسابقات قرآن و برنامه‌های زیبای تلویزیونی هم در آن برگزار و تهیه می‌شود. تزئینات این بنا مبین هنر کاشی‌کاری و آئینه‌کاری گچبریهای زیباست که با جاذبه‌های خوب به عنوان یکی از دیدنی‌ترین نقاط اصفهان مورد بازدید گردشگران داخلی و خارجی قرار دارد.
خانه مشیرالملک؛ ترکیبی از اصالت و شکوه
خانه مشیرالملک از دیگر خانه‌های تاریخی اصفهان است که به دوران قاجار بازمی‌گردد. این خانه با حوض فیروزه‌ای‌رنگ و تالار آیینه‌کاری‌شده، جلوه‌ای بی‌نظیر دارد.
علی اصغر رحمتی، پژوهشگر معماری سنتی درباره این خانه به خبرنگار مهر می‌گوید: خانه مشیرالملک یکی از شاهکارهای معماری قاجاری در اصفهان است. استفاده از هنر آیینه‌کاری، کاشی‌کاری‌های کم‌نظیر و طراحی داخلی فوق‌العاده، این خانه را به یکی از مقاصد ویژه برای گردشگران نوروزی تبدیل کرده است.
او ادامه می‌دهد: مشیرالملک خود از خوشنویسان دوره قاجار است، به همین خاطر با ایجاد عظمت و شکوه در این عمارت به نمایش هنری پاک و متعالی پرداخت و خوشنویسی را در جداره‌های خانه به یادگار گذاشت تا تجلی گاه هنر خوشنویسی برای ایرانیان باشد. وجود تزئینات نقاشی، گچبری و آینه کاری‌ها در سقف و دیوارهای فضاهای داخلی چشم نوازی این خانه را دو چندان کرده است، البته در گذر زمان نیز متناسب با سلیقه مالکان، فضای داخلی دستخوش تغییراتی شده است، اما ساختار ابتدایی بنا همچنان محفوظ مانده است.
رحمتی تصریح می‌کند: حیاط مستطیل شکل خانه در سه جبهه شمالی، شرقی و غربی خود با فضاهای متعددی احاطه شده که در این میان جبهه شمالی با ارتفاع سه طبقه مهمترین بخش خانه را تشکیل می‌دهد. این جبهه شامل تالاری در میانه و چهار اتاق سه دری در دو طبقه طرفین آن است. هر یک از اتاق‌های سه دری در طبقه اول با سه در چوبی و در طبقه دوم به وسیله پنجره ارسی به فضای تالار گشوده می‌شود که در صورت باز بودن درها، مجموعه این فضاها به یکدیگر پیوند خورده و فضایی وسیع و یکپارچه را در دو طبقه پدید می‌آورد.
او می‌افزاید: تالار در انتهای خود یک فضای شاه نشین با دو ستون پر تزئین دارد و از ضلع مقابل با ارسی عریض ۹ دهانه‌ای به حیاط مشرف است. دیوارها و سقف تالار پوشیده از تزئینات نقاشی، گچبری و آینه‌کاری است و ارسی آن با ارتفاعی معادل دو طبقه دارای گره چینی چوبی و شیشه‌های رنگی زیبا است. در زیر این جبهه دو اتاق سه دری یک متر پایین‌تر از کف حیاط واقع شده است. این فضاها دارای ازاره‌های بلند کاشی فیروزه‌ای بوده و به وسیله پنجره‌های بزرگی از حیاط نور می‌گیرد.
خانه شیخ‌الاسلام؛ تماشای هنر در قلب تاریخ
خانه شیخ‌الاسلام یکی از خانه‌های تاریخی کمتر شناخته‌شده اما بسیار زیبای اصفهان است. این خانه با اتاق‌های ارسی‌دار، سقف‌های چوبی منبت‌کاری‌شده و حیاطی پر از درختان کهنسال، فضایی آرام و روح‌نواز دارد.
سعید مهدوی، کارشناس تاریخ هنر معتقد است: خانه شیخ‌الاسلام یکی از بهترین گزینه‌ها برای علاقه‌مندان به تاریخ و هنر ایرانی است. این خانه در دوره صفوی ساخته شده و بعدها در دوره قاجار مرمت شده است. گردشگرانی که به دنبال تجربه‌ای متفاوت در نوروز هستند، می‌توانند در این خانه قدم بزنند و از فضای آن لذت ببرند.
او ادامه می‌دهد: این خانه زیبا شامل دو بخش اندرونی و بیرونی است. بنای بخش جنوبی این خانه که مهمترین بخش آن به شمار می‌رود، دارای یک ایوان بزرگ با تزئینات مقرنس کاری و نقاشی گل و بوته در سقف و همچنین دو ستون بزرگ و یک حوض زیبا در مرکز ایوان است. ایوان این بخش از تزئینات مقرنس کاری منحصر به فردی برخوردار است. در این ایوان ۲ عدد پنجره مشبک چوبی بسیار زیبا با شیشه‌های رنگی و دیوارهائی که با نقاشی و گچبری تزئین شده اند به زیبایی خانه می‌افزایند. اتاق کوچکی که در عقب این ایوان وجود دارد با مجموعه‌ای از هنر گچبری و مقرنس کاری یکی دیگر از قسمت‌های بسیار جالب خانه می‌باشد. سایر بخش‌های این خانه نیز دارای پنجره‌های مشبک و گره چینی است.
خانه دهدشتی؛ نگین معماری دوره قاجار
خانه دهدشتی یکی دیگر از خانه‌های تاریخی اصفهان است که امروزه به یک اقامتگاه سنتی تبدیل شده است. این خانه با گچبریهای فوق‌العاده، پنجره‌های چوبی و نقاشی‌های دیواری‌اش، نمونه‌ای کم‌نظیر از هنر ایرانی را به نمایش می‌گذارد.
زهرا کریمی، فعال گردشگری به خبرنگار مهر می‌گوید: خانه تاریخی دهدشتی اصفهان، نگین درخشانی در میان بناهای تاریخی ایران است که با تلفیق هوشمندانه معماری ایرانی و اروپایی، چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. ورود به این عمارت، گویی قدم گذاشتن به دنیایی دیگر است. دنیایی که در آن هنر و معماری به زیباترین شکل ممکن با هم آمیخته‌اند. نمای بیرونی خانه، با الهام از معماری رایج دوره قاجار، ترکیبی از سادگی و ظرافت است. حیاط مرکزی، با حوضی فیروزه‌رنگ و باغچه‌ای سرسبز، فضایی آرام و دلنشین را برای ساکنان ایجاد می‌کرده است. راهروی باریکی که به حیاط منتهی می‌شود، فضایی مرموز و جذاب دارد. در داخل خانه، دنیایی از زیبایی و ظرافت انتظار شما را می‌کشد.
او ادامه می‌دهد: گچبریهای اسلیمی و گیاهی روی ستون‌ها و سقف‌ها، همراه با پنجره‌های ارسی و درهای چوبی منبت‌کاری شده، فضایی دلنشین و آرام را ایجاد کرده‌اند. رنگ آمیزی‌های شاداب و هماهنگ، بر زیبایی این بنا افزوده است. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد خانه دهدشتی، استفاده از چوب‌های مرغوب و باکیفیت در ساخت آن است. چوب‌های گردو و عناب که در ساخت درها و پنجره‌ها استفاده شده‌اند، بر زیبایی و اصالت این بنا افزوده‌اند. این خانه تاریخی، تنها یک بنای معماری نیست بلکه نمادی از هنر، فرهنگ و تاریخ ایران است. با بازدید از این خانه، می‌توانیم به عمق تاریخ سفر کرده و از زیبایی‌های معماری ایرانی لذت ببریم. نتیجه‌گیری؛ نوروز امسال، خانه‌های تاریخی اصفهان را از دست ندهید
اهمیت بازدید از خانه‌های تاریخی اصفهان
با آغاز موج دوم سفرهای نوروزی، فرصت مناسبی برای گردشگران فراهم شده است تا از زیبایی‌های کمتر دیده‌شده اصفهان لذت ببرند. خانه‌های تاریخی این شهر، گنجینه‌هایی بی‌نظیر از هنر، تاریخ و فرهنگ ایرانی هستند که هر یک داستانی شنیدنی دارند. اگر قصد دارید در نوروز امسال سفری متفاوت داشته باشید، پیشنهاد می‌کنیم بازدید از خانه‌های تاریخی اصفهان را در برنامه خود قرار دهید. این خانه‌ها نه تنها شما را با معماری شگفت‌انگیز ایرانی آشنا می‌کنند، بلکه حس و حال زندگی در گذشته را برایتان زنده خواهند کرد.
