محراب مسجد به عنوان مکانی برای ایستادن امام جماعت جهت برپایی نماز یکی از شاخص‌ترین عناصر معماری ایرانی پس از اسلام است. محراب‌ها به واسطه قداست و اهمیتی که در بناها دارند، با کاربری‌های مختلفی در مسجد، مدرسه و کاخ به‌کاربرده شده‌اند. در آغاز، محراب در یکی از مقدس‌ترین بناهای دوره پس از اسلام (مسجد) ساخته شد که برای نشان دادن جهت قبله، برای اقامه نماز به وجود آمد. هنرمندان محراب مسجد را که یک تکه سنگ ساده، چوب و غیره بود و رنگ مشخصی به آن می‌زدند، اصولاً تبدیل به یک عنصر اصلی در معماری مذهبی ایران کردند.
نمایش
محراب مسجد چیست؟
محراب مسجد مکانی است که امام جماعت برای برپایی نماز در آنجا می‌ایستد. برای محراب تعاریف متعددی آمده است که در ادامه به هریک از این تعریف‌ها اشاره خواهیم کرد.
بر اساس کتب تفسیری و لغوی، محراب برگرفته از فعل حَرب و در لغت به معنای «محل مبارزه با شیطان» و در اصطلاح «جایگاه ایستادن امام در مسجد» است.
بر اساس منابع تاریخی، منظور مورخان از محراب مسجد، محل و جایگاه نماز است. این واژه امروزه بر اساس فرهنگ‌نامه‌های هنر و معماری و دایرة‌المعارف فارسی، به معنای فرورفتگی در دیوار قبله است؛ محلی که امام جماعت هنگام برپایی نماز در آن می‌ایستد. از این رو، محراب امروزه به‌عنوان نشانه و نمادی از قبله در مساجد استفاده می‌شود.
دکتر محمد مقدم، استاد دانشگاه ادبیات، معنی بهتری برای محراب ارائه کرده است. به عقیده‌ی او جزء دوم این واژه یعنی «اب» یا همان «او» و «اوه» به معنای ساختمان، خانه و گزینه‌هایی از این دست است. بنابراین، محراب به صورت خانه مهر معنا می‌شود. با توجه به تعلق اولین محراب‌ها به آیین مهر این تفسیر به واقعیت نزدیکتر است. در آن دوران، محراب‌ها شکلی گنبدی داشتند و در دو طرف آنها نمادهای طلوع و غروب خورشید حکاکی می‌شدند.
معنی محراب مسجد
واژه‌ی محراب به صورت‌های گوناگون زیر معنا می‌شود:
- جنگاور و شجاع: نمازگزار با شیطان جنگ می‌کند و با حضور قلب با نفس مبارزه می‌کند؛
- دوری از دیگران / جدا بودن: گاهی آن را جایگاه بزرگان دانسته‌اند که باید از مردم عادی جدا باشد؛
- بالای خانه و بهترین محل در آن: بلندترین اتاق در ساختمان، صدر مسجد، صدر اتاق و بهترین جای خانه است؛
- بیشه و معمای شیر: این لقب به خاطر گوشه‌نشینی شیر آمده است. زیرا در جایی که دور از دسترس باشد، جایگاه خود را می‌سازد؛
- محل عبادت: قصر یا فرورفتگی‌هایی که در معابد قرار می‌دهند و مجسمه در آن قرار دارد؛
- معنای غیردینی محراب: یک سکوی برجسته و جایگاه پادشاه در کاخ است.
عکس محراب مسجد
در اینجا عکس‌هایی از محراب مسجد قرار داده‌ایم تا به‌خوبی آن را در ذهن خود مجسم کنید:
چرا محراب مسجد پایین است؟
به عقیده‌ی برخی از مفسرین، علت پایین بودن محراب مسجد بدان جهت است که محراب محل حرب با شیطان و نفس اماره است. به همین دلیل، آن را گود می‌سازند تا از غرور در نفس امام جماعت جلوگیری کند.
از منظر فقهی، گودی محراب به این دلیل است که مکان ایستادن امام جماعت باید از محل ایستادن نمازگزاران بالاتر نباشد یا حداقل هم‌سطح با آن باشد. به همین دلیل، در مسجد باید کف محراب، پایین‌تر از محل ایستادن نمازگزاران ساخته می‌شود.
منشأ یا خاستگاه محراب مسجد کجاست؟
درباره‌ی منشأ محراب مساجد نظرات مختلفی مطرح شده است.
مقابر اعراب پیش از اسلام
در دوران قبل از اسلام، اعراب صحرانشین بر بالای مقبره‌ها چادرهایی شبیه گنبد بنا می‌کردند. برخی معتقدند شاید همین چادرهای دایره‌وار منشأ محراب مسجد باشد. محراب بخشی از یک بنای مذهبی و یا غیرمذهبی است که شکل آن در عربستان پیش از اسلام وجود داشت، اما کاربرد معماری یا هنری نداشت.
نیزه پیامبر
برخی معتقد هستند محراب همان جایگاه نماز است که پیامبر هنگام نماز عصای نیزه‌مانند خود را روی زمین می‌گذاشت تا محدوده نماز مشخص شود. به عقیده‌ی برخی از مورخان نیز ساخت محراب در مسجد به‌نوعی با استفاده از نیزه در صدر اسلام در ارتباط است، زیرا مسلمانان در ابتدا هیچ وسیله‌ای برای تعیین قبله نداشتند.
برای حل این مسئله نقشه مسجد را با نیزه بر روی زمین می‌کشیدند و نیزه را در جلوی آن قرار می‌دادند. این نیزه نخستین علامت عبادی شد و تا مدت‌ها بر روی سکه‌های دوران اموی به‌عنوان نماد عبادی حک می‌شد. در این تصاویر یک تاقچه دیده می‌شد که نیزه‌ای درون آن قرار داشت که بیانگر نیزه پیامبر در محراب بود.
مهرابه‌های آیین مهر (میترائیست‌ها)
محراب‌های مساجد تا حدی شبیه به مهرابه‌های آیین مهر هستند. پیروان مکتب میترا یا مهر اعتقاد داشتند که میترا یا مهر در یک غار متولد شده است. از این رو، هر جا غاری را می‌دیدند، مهر را نیایش می‌کردند و آنها را «مهرابه» می‌گفتند. در جاهایی که غار نبود، زمین را می‌کندند و ایزد مهر را نیایش می‌کردند. مهرابه درون مهراب ساخته می‌شد و در آن مجسمه یا شمایل مهر را قرار می‌دادند.
آتشکده زرتشتیان
گروهی بر این عقیده‌اند که حمله عرب‌های تازه مسلمان به ایران، آتشکده‌های زرتشتی (چارتاقی‌ها) را تبدیل به مسجدهای اولیه کردند. در این فرآیند تبدیل، یکی از تاق‌ها به عنوان ورودی، باز نگه داشته می‌شد و دو تاق دیگر را کاملا پر می‌کردند. تاق سوم را از بیرون پر و از داخل به‌صورت نیمه پر می‌کردند تا تاق بلند تورفته‌ای ایجاد شود. این تاق تورفته همواره نزدیک‌ترین زاویه به سمت کعبه انتخاب می‌شد تا مسلمانان را در جهت درست نیایش قرار دهد.
نمونه‌هایی از آتشکده‌های زرتشتی که در ایران امروزی تبدیل به مسجد شده‌اند، عبارتند از: مسجد تاریخانه دامغان، مسجد حیدریه قزوین، مسجد جامع‌های کاشان، اصفهان، اردستان، یزد، بروجرد،… و بقعه بی بی شهربانو در تهران.
کاخ پادشاهان
به فرورفتگی تاقچه مانندی که در مکان‌های مذهبی محراب نامیده می‌شود، در کاخ صدر می‌گویند که جایگاه پادشاهان است. برخی منشاء محراب را همین صدر می‌دانند.
سواژه می‌نویسد:
«محراب نمونۀ کوچکی از صدر است؛ تالارهای تشریفات که معمولاً جای نشستن حکام بود.»
پس، انتخاب چنین شکلی برای تعیین جای استقرار پیامبر طبیعی می‌نمود. لذا، صدر و محراب جنبه‌ی نمادین داشتند. محراب را متعلق به کسی می‌دانند که مقام و جایگاه آسمانی دارند. صدر را جای کسی می‌دانند که مورد حمایت آسمان یا پادشاه است. این نظریه نیز این‌گونه بیان می‌کند که محرابی که در کاخ صدر نامیده می‌شد، عنصری شاهانه بود که محل تجلیل پادشاه محسوب می‌شد.
محراب در کنیسه‌های یهودی
در ابتدا، کنیسه‌های یهودی جهت مشخصی نداشتند. با گذشت زمان و گسترش معماری، یک تورفتگی به سمت اورشلیم در کنیسه‌ها ایجاد شده است. این تورفتگی در عقب ساختمان تعبیه می‌شد و در حکم محرابی مقدس با هدف قرار دادن تورات بود.
محراب‌ها، چه در بناهای مذهبی چون کنیسه و کلیسا و چه در بناهای غیرمذهبی مانند کاخ، در حکم یک جایگاه مقدس و به‌نوعی در حکم قلب بنا هستند. محراب در کنیسه و کلیسا تاقچه‌ای برای نگهداری تندیس بود، در حالی‌که استفاده این عنصر معماری در کاخ برای نشستن پادشاه بود.
محراب در کلیسا (مذبح)
کلیسا بنایی مقدس و نماد عیسی مسیح است. محراب مقدس‌ترین مکان کلیسا است. مسیحیان آن را نماد حضور خدا می‌دانند. آنها معتقدند که محراب یادآور محل قربانی شدن مسیح است. مسیحیان آن را «مذبح» می‌نامند. در کلیسا این مکان برای قرار دادن تصاویر مقدس استفاده می‌شد.
با رواج مسیحیت، اولین کلیساهای روم در سال ۳۳۳ میلادی، با پلان مستطیلی شکل ساخته شدند. در سال ۵۳۲ میلادی، در دوره شکوفایی هنر بیزانسی، کلیسای ایاصوفیه در قسطنطنیه ساخته شد. شکل این کلیسا ساده بود و درون آن فضاها و فرورفتگی‌هایی وجود داشت و محراب آن در انتهای تالار و روبه‌روی در، واقع بود.
در دو طرف محراب کلیسا، دو اتاق قرار دارد و مسیر رسیدن به محراب از طریق دو راه‌پله هفت‌تایی ممکن می‌شود. به اعتقاد مسیحیان چون عیسی مسیح به آسمان هفتم رفته است، این هفت پله سمبلی از عروج به آسمان هفتم است.
به‌علاوه، این اعتقاد نیز وجود دارد که محراب مسجد به‌نوعی کوچک‌شده‌ی محرابِ مسیحی است که در آن، مذبح قرار دارد. خود محراب کلیسا وام گرفته از تاق‌نماهای بزرگ معابد یونانی و رومی است که مجسمه‌هایی در آن قرار می‌دادند.
کاربرد محراب در مساجد
کاربردهای محراب مسجد شامل مشخص کردن جهت قبله و جایگاه امام جماعت، انعکاس صدای امام جماعت در محیط و عاملی برای وحدت و اتحاد مسلمانان است. در ادامه، توضیحات بیشتری درباره‌ی این کاربردها ارائه می‌کنیم:
- نقش محراب در مساجد، مشخص کردن قبله و تعیین جهت نماز و مشخص کردن جایگاه امام جماعت در مسجد بود تا مجبور نباشد هر روز برای پیدا کردن حد وسط مسجد جستجویی دقیق انجام دهد؛
- یکی دیگر از کاربردهای محراب، بالا بردن صدای امام جماعت و و انعکاس آن در محیط است؛
- محراب چون مکان امام جماعت در مسجد را مشخص می‌کرد، وسیله‌ای برای شناسایی امام جماعت نیز بود؛
- همان‌طور که منبر در اسلام حکم یک رسانه ارتباط‌جمعی داشته است، محراب در حکم یک عامل وحدت و وسیله‌ای برای اتحاد مسلمانان به حساب می‌آید.
سیر تحول شکل محراب مسجد در طول تاریخ
در سده‌های اولیه هجری قمری (قرن هشتم میلادی)، محراب به‌صورت یک تاق‌نمای مجوف هلالی و پلان چهارگوش ساخته می‌شد. در سده‌های دوم و سوم، تاق محراب را به شکل نیزه‌دار می‌ساختند و دو ستون با سرستون‌هایی در دو طرف آن تعبیه می‌کردند. این شکل همچنان تا نیمه سده دوم هجری متداول بود.
در اواسط سده نهم هجری، محراب به‌صورت دو تاق‌نما و چهارستون ساخته می‌شد که حاشیه گچ‌بری مزین به نقوش هندسی و اسلیمی داشت. این سبک ساخت محراب مسجد به‌صورت شکل رسمی در محراب سازی مورد پذیرش قرار گرفت. در دوره‌های بعدی نیز این مسئله ادامه یافت و مکررا مورد تقلید قرار گرفت. در دوره صفوی، شاهد گچ‌بری‌های رنگی نیز هستیم که نمونه آن مسجد جامع ساوه است.
به طور کلی، بر اساس شکل ظاهری، محراب مسجد را به دو دسته‌ی کلی تقسیم‌بندی می‌کنند:
- محراب تخت: این نوع از محراب‌ها به دلیل نداشتن گودی و داشتن سطح صاف به این نام خوانده می‌شوند.
- محراب کاسه‌دار: نوع کاسه‌دار محراب‌ها حاوی یک گودی در ساختارشان هستند و با طرح‌های چشم‌نواز ایرانی-اسلامی تزیین می‌شوند.
انواع محراب مساجد از نظر مصالح به‌کار رفته
مهمترین مصالح برای ساخت و تزیین محراب مساجد عبارت‌اند از: گچ، سنگ، آجر و کاشی. در ادامه، شرح مفصلی درباره‌ی محراب‌هایی آورده‌ایم که با این مصالح ساخته شده‌اند:
محراب گچی
گچ عنصری است که نسبت به سنگ و آجر انعطاف بیشتری دارد، کار با آن آسان‌تر است و بسیار مقرون به‌صرفه است. هنرمندان در دوره‌های مختلف، در اجرای فنون و شیوه‌های ساخت آن تبحر یافته‌اند. آنها از نظر نقش و نگارهای گچ‌بری، بر هنر دوران ساسانی متکی بودند. طرح‌هایی چون پرنده، خوشه انگور و غیره در دوران قبل از اسلام نیز به‌کار رفته‌اند.
از سده دهم میلادی به بعد، شاهد تزیینات گچ‌بری هستیم که اوج آن را می‌توان در دوره سلجوقیان مشاهده کرد. در دوره پس از اسلام، نقوش استریلیزه شده (پیچیده) و مفصل به کار رفتند و سادگی دوران ساسانی را از دست دادند، ولی همیشه نقوش اسلیمی (نقش‌های تزیینی به شکل گیاه با ساقه‌های مارپیچی که ابتدا و انتهای آنها معلوم نیست) وجود داشتند.
علاوه بر نقوش اسلیمی، نقوش هندسی هم به کرات در محراب‌ها به کار می‌رفتند. کتیبه‌های گچ‌بری به‌عنوان عنصر تزیینی محراب نقش مهمی در تزیینات بنا ایفا می‌کردند.
محراب‌های شاخص گچ‌بری در بناهای زیر قابل ملاحظه هستند:
- مسجد جامع نائین
- گنبد علویان
- عتیق شیراز
- مدرسه حیدریه قزوین
- مسجد جامع شیراز
- تاریک‌خانه دامغان
- مسجد جامع ساوه
محراب سنگی
محراب‌های سنگی جایگاه خاصی در محراب سازی ایران به خود اختصاص داده و به اشکال گوناگون به‌کار رفته‌اند. گاه محراب به صورت سنگ یکپارچه نمایان شده و گاه به‌صورت قطعات سنگ کوچک کنار هم جلوه‌گر شده است و محراب سنگی را به وجود آورده‌اند. در برخی موارد، محراب سنگی بر روی صخره‌ای، در دل غاری و یا بنای سنگی وجود دارد.
البته، باید گفت که سنگ چندان با ذوق معماران ایرانی سازگاری ندارد و کمتر مورد توجه بوده است؛ چرا که سنگ خاصیت شکل‌پذیری خیلی کمتری نسبت به گچ، چوب و کاشی دارد.
نمونه‌های محراب‌های سنگی عبارت‌اند از:
- محراب مسجد میمه اصفهان
- محراب سنگی مشهدالرضا
- محراب سنگ مسجد جامع شیراز
محراب چوبی
محراب چوبی چندان مورد توجه معماران ایرانی نبوده است. دو علت اصلی برای عدم استفاده از چوب‌ها وجود دارد:
- با آب و هوای ایران سازگاری ندارد، و
- موریانه‌ها چوب را پیدا می‌کنند و آن را از بین می‌برند.
از نمونه‌های شاخص این سبک محراب مسجد ابیانه است که آن را با چوب ساخته‌اند.
محراب آجرکاری
اصولاً، هنر چیدن آجر در بناها به‌منظور تزیین متناسب با شکل و هیبت کلی بنا را هنر آجرکاری می‌نامند. از آجر در تمامی زمینه‌های ایستایی، استاتیکی، اسکلت‌سازی و تزیینی استفاده می‌شود. استفاده از آجر به‌تدریج نقش تزیین کننده نیز بر عهده گرفت و علاوه بر طرح‌ها و نقش‌های هندسی به‌صورت خط بنایی که تابع خط‌های افقی و عمودی بود، برای تزیین بنا به کار رفت.
برای ساختن طرح اصلی محراب، ابتدا چارچوب آن را داخل دیوار آجرچینی می‌کردند و طرح اصلی پایه‌گذاری می‌شد. سپس، محراب گچی را بر روی آن می‌ساختند.
نمونه‌های محراب‌های آجرکاری در بناهای زیر قابل ملاحظه هستند:
- مسجد جامع گلپایگان
- مسجد جامع برسیان اصفهان
- مسجد گار اصفهان
- مسجد گز اصفهان (محراب آجر و کاشی)
- مسجد جامع اردستان
محراب کاشی‌کاری
کاشی از طریق حرارت دادن سفال‌های بزرگ در کاشان ساخته شد. در تاریخ هنر کاشی‌سازی، نقش خاندان ابی طاهر کاشانی را نمی‌توان در تولید و ساخت کاشی‌های زرین‌فام نادیده گرفت.
در اوایل سده‌های پنجم و ششم هجری قمری (سده‌های ۱۲ و ۱۳ میلادی)، از قطعات ریز کاشی برای تزیین بناها، مخصوصاً سطوح خارجی محراب‌ها استفاده می‌شد. این قطعات کوچک معمولاً در میان تزیینات آجرکاری یا در بین قطعات سفال همراه طرح‌های تزئینی به‌کار می‌رفتند. این طرح‌های تزئینی شامل ترکیب کتیبه و اشکال تزیینی، به رنگ آبی و فیروزه‌ای بودند که به‌صورت صاف و برجسته نقاشی می‌شدند.
در سده‌های هفتم و هشتم هجری (سده‌های ۱۳ و ۱۴ میلادی) طرح تزیینی جدیدی برای کاشی به وجود آوردند که آن را در بخش مرکزی محراب‌ها بکار می‌بردند. اوج هنر کاشی‌کاری محراب‌ها در محراب‌های زرین‌فام قابل مشاهده‌اند .
نمونه‌های محراب‌های کاشی‌کاری عبارت‌اند از:
- امام‌زاده یحیی ورامین
- مسجد میرعماد کاشان
- گنبد سرخ مراغه
- مسجد جامع یزد
- مسجد جامع اصفهان
عوامل مؤثر در تعيين ابعاد محراب مسجد
برای تعیین ابعاد محراب مسجد علاوه بر توجه به راحتی امام جماعت برای ایستادن در آن، عوامل متعدد دیگری را نیز در نظر می‌گیرند که عبارتند از:
اندازه مسجد
یکی از مهمترین عوامل برای تعیین ابعاد محراب، اندازه مسجد است. بی تردید، محراب مسجدهای بزرگ برای رؤيت بهتر آن اندازه‌ی بزرگتری دارند. در مسجدهای کوچک نیز محراب را متناسب با اندازه‌ی مسجد می‌سازند.
تعداد نمازگزاران
عامل دیگر در تعیین ابعاد محراب تعداد نمازگزاران است. در مسجدهای پرتردد برای راحتی تشخیص قبله توسط همه‌ی نمازگزاران محراب اندازه‌ی بزرگتری دارد.
سبک معماری مسجد
در نهایت، نباید از تأثیر سبک معماری بر ابعاد محراب غافل شد. در واقع، مساجدی که توجه به تزیینات و جزییات هنری در آنها بیشتر است، محراب بزرگتری دارند. در مقابل، مسجدهایی با سبک معماری ساده دارای محراب کوچکی نیز هستند.
زیباترین محراب‌های ایرانی
سه محراب به عنوان نفیس‌ترین محراب‌های ایرانی شناخته شده‌اند:
محراب الجایتو مسجد جامع اصفهان (۱۳۱۰ میلادی)
اين محراب به عنوان یکی از آثار نفيس دوره ایلخانی، از دوره پادشاهی سلطان محمد خدابنده (الجایتو) باقی مانده است. محراب الجایتو با تاق‌نمای دوگانه آن، نمونه زيبايى از محراب‌هاى گچ‌بری شده مساجد ایرانی است.
این محراب دارای کتیبه‌های متعددى به خط ثلث و يك كتيبه به خط كوفى است و تزيينات ظريفى از نقوش اسلیمی و هندسى دارد. اين محراب به استناد کتیبه‌ای كه به نام پادشاه وقت سلطان محمد الجایتو بر لوح مركزى تاق بالایی آن نقش بسته در سال ۷۱۰ هجرى قمرى (۱۳۱۰ ميلادى) ساخته شده است.
محراب مسجد جامع نائین (961 میلادی)
گچ‌بری‌های محراب مسجد مزبور، بالای محراب و سه ستون روبروی آن از نمونه‌های خاص گچ‌بری در ایران است. این گچ‌بری‌ها الگوی گچ‌بری ایرانی هستند که مشخصه‌ی اصلی آنها گل‌های دوازده پر، ستون‌های تزئینی و نقوش گیاهی موجود در محراب مسجد جامع نائین است. گچ‌بری‌های این مسجد در دوران آل‌بویه ساخته‌شده‌اند. این عناصر تزیینی که در حدود هزار سال بدون هیچ‌گونه آسیب باقی‌مانده‌اند، چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کنند.
در قسمت بالای این محراب و در گچ‌بری‌های آن، دو کتیبه به خط کوفی مشجری ملاحظه می‌شود که شامل آیات قرآنی سوره نمل و توبه هستند.
محراب مسجد جامع نیریز (952 میلادی)
زمینه‌ی کتیبه‌های موجود در محراب را نقش‌های اسلیمی گل برگ‌دار تشکیل می‌دهند، ولی در هیچ‌یک از آنها، این نقوش و کتیبه‌ها باهم ترکیب نشده‌اند. علاوه بر نقوش اسلیمی، از نقوش هندسی نیز استفاده شده است که با کتیبه‌ای در داخل تاق‌نماها همراه می‌شوند و شکل‌های کثیرالاضلاع را می‌سازند.
بیشتر گچ‌بری‌های این محراب با برجستگی کم همراه هستند و استادکاران سعی کرده‌اند نقوش موردنظر را بر روی سطوح صاف گچ‌بری نمایند. اکثر نقوش در یک سطح واقع شده‌اند، به‌جز گچ‌بری داخل محراب که یک نقش گچ‌بری برجسته و طرحی شبیه به یک پرنده بالدار است. کتیبه‌ها شامل آیات قرآنی هستند.
جان کلام
محراب‌ها فقط مکانی برای ایستادن امام جماعت در مسجد برای تعیین جهت قبله نیستند و در کاخ‌ها و کلیساها نیز چنین عناصری وجود دارند. ما در نوشتار حاضر درباره‌ی تاریخچه پیدایش محراب مسجد و منشأ آن مطالبی ارائه کردیم تا دیدگاه مناسبی نسبت به آن داشته باشید.
پرسش های متداول درباره محراب مسجد
در اینجا به برخی از پرسش‌های شما درباره محراب مسجد ایرانی پاسخ می‌دهیم. اگر پرسش مورد نظر شما در زیر این قسمت دیده نمی‌شود، لطفا در بخش دیدگاه‌های این پست، کامنت بگذارید و سوال‌تان را مطرح کنید. تلاش می‌کنیم در اولین فرصت به آن پاسخ دهیم.
طرح محراب مسجد از چه بناهایی الهام گرفته شده است؟
از نیزه پیامبر، محراب کلیساها و کنیسه‌ها، مهرابه‌های آیین مهر و آتشکده‌های زرتشتیان، محل نشستن شاهان در کاخ‌ها و… الهام گرفته شده است.
محراب در مسجد چه مکانی است؟
محراب در مسجد مکانی است که امام جماعت برای برپایی نماز در آنجا می‌ایستد. محراب‌ها جهت قبله را مشخص می‌کنند و کاربردهای دیگری هم دارند.
ساخت محراب مسجد از چه زمانی آغاز شد؟
اولین محراب در سال ۲۴ هجری قمری (۶۴۵ میلادی) و زمان خلافت عثمان در مسجد‌النبی ساخته شد.
چرا معماران نهایت هنر خود را در محراب به کار می‌برند؟
با توجه به جایگاه و موقعیتی که محراب در بناهای ساخته‌شده در دوره‌ی پس از اسلام دارد، به عنوان نقطه مرکزی مسجد شناخته می‌شود. از این رو، در هر دوره زمانی مورد توجه هنرمندان قرار گرفته است؛ به‌طوری که ناب‌ترین و بهترین عناصر تزیینی را برای ساخت و تزئین محراب‌ها به کار گرفته‌اند.
